سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز به نقل از خبرگزاری تسنیم«پرونده معجزه آبخیزداری»، آبخیزداری را می توان ضامن رشد و توسعه اقتصادی دانست. آثار متعدد آبخیزداری مانند افزایش مقابله با سیل، ریزگرد، فرونشست زمین و غیره سبب گردیده است، همواره این مساله از مطالبات ویژه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای مدظله العالی در حوزه مسائل آب و کشاورزی و منابع طبیعی و همچنین مورد تاکید آبخیزنشینان باشد. ولی متاسفانه این موضوع مهم علیرغم تاکیدات مقام معظم رهبری، مورد غفلت واقع شده است. یکی از دلایل نپرداختن به آبخیزداری، عدم فرهنگ سازی و گفتمان سازی این موضوع است. درباره ضرورت فرهنگ سازی حفاظت از منابع طبیعی و انجام اقدامات آبخیزداری و همچنین نقش ائمه جمعه و جماعات در این باره،گفتگوی تفصیلی با حجت الاسلام احمد عظیمی زاده، امام جمعه شهر ماهدشت کرج انجام دادیم. اهم مطالبی که حجت الاسلام احمد عظیمی زاده در این مصاحبه بدان اشاره کرده است، به شرح زیر است:

*آب در اسلام و قرآن منشأ حیات و زندگی معرفی شده است.
*آبخیزداری، دقیق ترین و صحیح ترین رویکرد نسبت به طبیعت و محیط زیست است.
*یکی از مسائل مهمی که در آیات قرآن کریم بدان اشاره شده است، ضرورت ذخیره آب در سفره های زیرزمینی است.
*ائمه جمعه و جماعات نقش مهمی در گفتمان سازی آبخیزداری در جامعه بر عهده دارند.
*اتلاف منابع آب در اسلام حرام است و نباید اجازه داد 70 درصد از نزولات آسمانی تبخیر شود و تلف شود.
*حکومت اسلامی باید برای قطره قطره آب باران برنامه ریزی داشته باشد و نگذارد این نعمت های الهی به آسانی به هدر رود.
*با انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری می توان آب باران را جمع آوری کرد و آن در مصارف مختلف مورد استفاده قرار داد.
*آبخیزداری باعث تقویت موضوع ذخیره آب و جلوگیری از ایجاد سیل و تغذیه سفره های آب زیرزمینی می شود.

در اینجا نظر مخاطبان را به گفتگوی تفصیلی با عظیمی زاده را جلب می نماییم.

تسنیم: آب در اسلام و آموزه های اسلامی دارای چه ارزش و اهمیتی است؟
عظیمی زاده: آب در اسلام از ارزش و اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ به طوری که حدود 100 آیه قرآن کریم به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مرتبط با آب است. بر پایه آموزه‌های اسلامی، آب هم منشأ و اصل زندگی و هم منشأ تداوم زندگی است. مثلا در آیه 30 سوره انبیاء خداوند می فرماید: «وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَىْءٍ حَىٍّ أَفَلاَ یُؤْمِنُونَ» و یا در آیه 54 سوره فرقان، مبدأ آفرینش هر جنبده ای را آب معرفی کرده است: «وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاءٍ». در آیه های دیگر قرآن کریم از آب به عنوان نعمت، رحمت، رزق، دلیل رویش محصولات کشاورزی، منشأ پیدایش باغ­ها، میوه ها و جنگل ها یاد شده است.

تسنیم: آیا آموزه های اسلامی اعم از قرآن و روایات، دلالتی بر آبخیزداری دارند؟
عظیمی زاده: بله؛ یکی از مواردی که در آبخیزداری مورد تاکید است، ذخیره سازی آب در زیر زمین و در سفره های زیر زمینی است و این امر در قرآن کریم بدان اشاره و تاکید شده است. مثلا خداوند در آیه 18 سوره مومنون می فرماید: «وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ» که این آیه دلالت بر ذخیره سازی آب باران در زیرزمین که یکی از اهداف آبخیزداری است، دارد. طبق دانش آبخیزداری، قانون حاکم بر زمین و نزولات آسمانی آن است که آب باران به آسانی می تواند به درون زمین راه یابد و در آن جا ذخیره شود، از این رو انسان باید این قانون را پاس دارد و در تقویت و حفظ آن بکوشد. یکی از آموزه های دیگر که می تواند به طور غیر مستقیم به آبخیزداری مرتبط باشد، حرمت اسراف است که در آیات و روایات متعدد بدان اشاره شده است. در این باره باید گفت متاسفانه در حال حاضر سالانه به طور متوسط 70 درصد بارش تبخیر می شود و از دسترس خارج می شود و در واقع تلف می شود و این در حالی است که اتلاف منابع آب در اسلام مورد مذمت شدید قرار گرفته و حرام دانسته شده است و لذا می توان با انجام کارهایی مثل آبخیزداری این میزان هدررفت و اتلاف منابع آب را به حداقل رساند.

تسنیم: یکی از مسائلی که در سال های اخیر مقام معظم رهبری بر آن تاکید داشته و از مسئولان مطالبه داشته اند که آن را با جدیت پیگیری کنند، آبخیزداری است. به نظر جنابعالی ائمه جمعه و جماعات چگونه می توانند در فرهنگ سازی و گفتمان سازی این مطالبه رهبر معظم انقلاب نقش ایفا کنند؟ 
عظیمی زاده: مقام معظم رهبری چندین سال است که مباحث آبخیزداری را مطرح و از مسئولان و دولت مطالبه کرده اند و باید در این زمینه گفتمان سازی و فرهنگ سازی به عمل آید. ائمه جمعه و جماعات باید در منبرها، مساجد، خطبه های نماز جمعه به این مساله پرداخته و آثار و دستاوردهای آبخیزداری را برای مردم تبیین کنند. نکته قابل ملاحظه آنکه متاسفانه به دلیل اینکه در دهه های اخیر، مراتع و پوشش گیاهی زمین از دست رفته است، خطرات سیل های مخرب بیشتر شده است و انجام آبخیزداری می تواند خطر وقوع این سیل ها را کاهش دهد و این مساله لازم است توسط روحانیت برای مردم تبیین شود.
ائمه جمعه و جماعات می توانند با تبیین دقیق آثار و نتایج مختلف اقدامات آبخیزداری علاوه بر آشنا کردن مردم و مسئولان با این گونه اقدامات، شرایط و بستر را برای اجرایی شدن کامل  چنین موضوعاتی با توجه به شرایط اقلیمی و طبیعی کشور فراهم نمایند. کارشناسان در این باره معتقدند که آبخیزداری دارای فواید و مزایای فراوانی است که از جمله این فواید می توان به تغذیه سفره های زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک، مهار رواناب ها، جلوگیری از وقوع سیل اشاره کرد و باید این مسائل برای عموم مردم بخوبی تبیین شود.

تسنیم: با توجه به خسارات جانی و مالی و اقتصادی فراوان ناشی از سیل، نگاه و رویکرد اسلامی نسبت به پدیده چیست؟
عظیمی زاده: درباره سیل باید گفت دو دیدگاه متفاوت در این زمینه وجود دارد و عده ای آن را با نگاه زحمت و نقمت و عده ای با نگاه نعمت و رحمت می نگرند. ولی نگاه صحیح آن است که سیل و بارش الهی در کل رحمت و نعمت الهی هستند و آیات متعددی نیز به مساله اشاره کرده است. مسلما چنانچه مدیریت صحیح و جامعی با آبخیزداری جهت مهار و استفاده از بارش ها داشته باشیم، می توان تا حد قابل ملاحظه ای از خطرات ناشی از خسارت های سیل مقابله کرد. البته اموری مثل وضع قوانین درباره نحوه کاربری زمین ها، تعیین حریم رودخانه ها و مسیل ها نیز نقش موثری در کاهش خسارات سیل خواهد داشت. به طور کلی باید گفت رحمت یا زحمت دانستن سیل تا حد بسیار زیادی بستگی به مواجهه ما با این پدیده دارد. اگر جهت مقابله با این پدیده برنامه ریزی نکنیم و آبخیزداری انجام نشود، قطعا سیل موجب خسارات جانی و مالی شدید خواهد شد و نمونه این مساله را در سال های گذشته بخصوص اوایل سال گذشته مشاهده کردیم.

تسنیم: آقای دکتر از آنجا که تخصص جنابعالی توسعه شهری است؛ لطفا توضیح بفرمایید آبخیزداری چگونه می تواند در توسعه شهری موثر و مفید واقع شود؟

عظیمی زاده: یکی از عوامل موثر در توسعه شهری که باعث می شود از خسارات فراوان به شهرها و روستاها جلوگیری کند، کنترل رواناب ناشی از بارندگی است. در مواقع بارندگی یکی از مشکلات اساسی جاری شدن آب در سطح کوچه و خیابان هاست که موجب آب گرفتگی و ورود فاضلاب به مناطق پایین دست می شود. آبخیزداری علاوه بر ایجاد شرایط پایدار در مناطق کوهستانی، جنگلها، مراتع، در مناطق شهری نیز در راستای کنترل سیلاب و کاهش نقاط آبگرفتگی تاثیرات زیادی می تواند داشته باشد. آبخیزداری می تواند از طریق انجام یکسری اقدامات سبب جمع آوری و هدایت آب باران گشته، که علاوه بر کنترل سیلاب می تواند در تامین نیاز آبی شهرها و برای  مصارف مختلف مثل آبیاری فضای سبز و به خصوص در مصارف کشاورزی و دیگر موارد مورد استفاده قرار داد.

تسنیم: با توجه به آثار و دستاوردهای متعدد آبخیزداری، وظیفه حکومت اسلامی نسبت به آبخیزداری چیست؟

عظیمی زاده: آبخیزداری را می توان پزشک طبیعت دانست و از آنجا که هر قطره آب مانند هر دانه گندم مقدس است و باید از آن صیانت و حفاظت شود، عقل اقتضا می کند حکومت اسلامی برای قطره قطره آب باران برنامه ریزی داشته باشد و نگذارد این نعمت های الهی به آسانی به هدر رود و بهترین راه برای جلوگیری از هدررفت آب باران، آبخیزداری است. در واقع می توان گفت آبخیزداری، دقیق ترین و صحیح ترین رویکرد نسبت به طبیعت و محیط زیست است و با آبخیزداری می توان آب چشمه ها و قنات ها را دو یا چند برابر کرد و آن را در راستای جهش تولید محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار داد. از این رو توجه حکومت اسلامی نسبت به این موضوع مهم از لحاظ اجتماعی و اقتصادی بسیار حائز اهمیت است.