سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

• طبق نظر کارشناسان، آبخیزداری و آبخوانداری مهمترین و منطقی ترین شیوه مدیریت ترسالی ها (مهار سیل) و خشکسالی ها در مناطق گرم و خشک است. 
به گزارش مرکز اطلاع رسانی سازمان جنگل ها از تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ تغییرات و تنوع اقلیمی در چند دهه اخیر و کاهش چشمگیر میزان بارش در برخی از مناطق جهان، خشکسالی را در زمره یکی از مهمترین چالش های پیش روی قرار داده است. تعاریف متعددی برای خشکسالی ارائه شده است: مثلا در یک تعریف، خشکسالی به شرایطی اطلاق می شود که یک کمبود رطوبت شدید کمتر از حد انتظار برای مدتی اتفاق بیفتد و باعث محدودیت برای انواع فعالیت ها گردد.
در تعریف دیگر درباره خشکسالی چنین بیان شده است: خشکسالی عبارت است از: کاهش بارش به نحوی که نیازهای معمول را برآورده نکند. علیرغم وجود توصیف های متعدد، تقریبا اغلب تعاریف ارائه شده بر کاهش چشمگیر بارش و کاهش منابع آبی به نحوی که بر منابع ذخیره فشار وارد کرده مورد اتفاق نظر است. قبل از ورود به قرن هیجدهم، تاثیر تغییرات اقلیم بیشتر ناشی از عوامل طبیعی بوده اما در سال های اخیر، علاوه بر عوامل طبیعی، عامل انسانی نیز در روند تاثیر این تغییر کمک زیادی کرده است.
شاید بهترین شاخص برای بررسی وضعیت خشکسالی مقایسه میزان بارش با متوسط درازمدت باشد. بر این اساس بررسی میزان بارش دریافتی کشور در دو دهه گذشته حکایت از این واقعیت دارد که تغییرات قابل توجهی در میزان بارش در سال های آبی اتفاق افتاده است. آمار بارندگی 1380 تا 1397 نشان دهنده توسعه خشکسالی های متعدد در این بازه زمان در کشور است. همچنین آمار نشان می دهد که در دوره های خشکسالی نیز بارش به صورت رگباری اتفاق افتاده و وقوع سیلاب های شدید در دوره های خشکسالی نیز مشاهده شده است.

* آبخیزداری و آبخوانداری؛ راه اتصال خشکسالی ها و ترسالی ها
با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی کشور، آبخیزداری و آبخوانداری را مهمترین و منطقی ترین شیوه مواجهه با چالش های متعدد سیل و خشکسالی قلمداد کرد. در این باره ضیاءالدین شعاعی «رئیس اسبق پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» معتقد است: «اجرای عملیات آبخیزداری و سیستم های سطوح آبگیر باران شاید منطقی ترین و عملی ترین راه برای اتصال ترسالی ها و خشکسالی ها باشد. با توسعه اینگونه طرح های کم هزینه در استحصال سیلاب ها در دوره های ترسالی و استفاده از سیلاب های اندک در دوره های خشکسالی براحتی می توان اثرات مخرب خشکسالی ها را کاهش و نیازهای برنامه ریزی شده به منابع آب را تا حدودی جبران نمود. همچنین ایجاد ذخیره گاه های زیرزمینی آب در بالادست با کمک چکدم ها و سدهای زیرزمینی، اجرای طرح های آبخوانداری در بخش حوزه های میانی و ذخیره آب در آبرفت درشت دانه و نهایتا استفاده از طرح های پخش سیلاب در پایین دست جهت استفاده از رطوبت فصلی در ایجاد پوشش گیاهی تا حد زیادی کم آبی ناشی از وقوع دوره های خشکسالی می تواند جبران گردد.»

* با خشکسالی و ترسالی نباید مقابله کرد
علی‌اکبر دماوندی، عضو هیئت علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی کشور نیز با اشاره به اهمیت اجرای پروژه‌های آبخیزداری می‌گوید: «با توجه به اینکه حدود 80درصد مساحت کشور ما جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک است، هرساله شاهد مخاطرات طبیعی متعدد نظیر سیلاب، خشکسالی و آتش‌سوزی‌ها در مناطق مختلف هستیم و می‌دانیم که این مخاطرات وجود دارند؛ بنابراین نباید به فکر مقابله باشیم بلکه باید بکوشیم آن‌ها را مدیریت کنیم و در واقع آبخیزداری راهکاری برای مدیریت بخشی از این مخاطرات است تا بحرانی که در سیل 98 با آن مواجه شدیم، تکرار نشود.»
این استادیار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی معتقد است: «اکنون جهان به این مرحله رسیده که بشر باید با کاهش گازهای گلخانه‌ای از فرایند تشدید مخاطرات طبیعی نظیر سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها و آتش‌سوزی‌ها پیشگیری کند و در حال حاضر تنها روش مطمئن برای مدیریت پایدار سرزمین، روش آبخیزداری است که متأسفانه در کشور ما با شرایط فعلی بودجه نمی‌توان این پروژه‌ها را در حد نیاز اجرا کرد و اگر براساس سه سال گذشته تزریق بودجه اختصاصی برای این مهم صورت نگیرد، نمی‌توانیم حوزه‌های کشاورزی و به دنبال آن امنیت غذایی را مدیریت کنیم.»