سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش مرکز اطلاع رسانی سازمان منابع طبیعی از ایسنا-  حسن وحید در نشست خبری که امروز در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برگزار شد، افزود:  اقدامات حوضه آبخیز در ذیل شورای عالی آب دیده شده بود بنابراین ما اعتراض کردیم و قرار شد در لایحه شورای عالی آب، منابع طبیعی و آبخیزداری مد نظر قرار گیرد و دبیر خانه به وزارت جهاد کشاورزی برگردد. این موضوع در کمیسیون فرعی دولت پذیرفته شد.

وی در با بیان اینکه لایحه آبخیزداری یک لایحه بسیار وسیع است که بیش از ۲۰  بند دارد، گفت: لازم است برای شش کلان‌حوضه کشور استراتژی در سطح ملی داشته باشیم.

معاون آبخیرداری سازمان منابع طبیعی اضافه کرد: برنامه آمایش زمین در حوزه سیاسی انجام می‌شود این در حالیست که اگر این موضوع فقط در حوزه سیاسی انجام شود، دچار چالش خواهیم شد. بر اساس یکی از مواد این لایحه برنامه‌های آمایش سرزمینی باید بر حوضه آبخیز منطبق باشد.

وی در ادامه گفت کرد:یکی از اهداف لایحه مدیریت آبخیز افزایش تاب‌آوری در حوضه آبخیز است بنابراین تلاش‌های دولت و مردم باید انسجام پیدا کند. در این جهت لازم است مردم در منافع حوضه آبخیز سهیم شود و این موضوع در لایحه در قالب‌هایی مانند ایجاد صندوق دیده شده است.

وحید تاکید. کرد: هدف ما دخالت در کار سایر وزارتخانه‌ها نیست بلکه در تلاش هستیم اقدامات به افرایش تاب‌آوری در حوضه آبخیز منجر شود.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار کرد: علاوه بر تغییر اقلیم و خشکسالی نوع استفاده از سرزمین اهمیت زیادی دارد. در این جهت مدیریت باید یکپارچه باشد. کل بدنه دولت باید در زمینه بارگذاری و انجام اقدامات خود در عرصه‌های منابع طبیعی منسجم و مبتنی بر برنامه‌ریزی عمل کنند، در این صورت به سمت تاب‌آوری حرکت خواهیم کرد.

وحید افزود: علاوه بر دولت نقش مردم نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. نحوه مشارکت نیز مهم و لازم است به گونه‌ای عمل کنیم که بهره برداران خود را در منافع ارضی شریک بدانند. این دیدگاه در سازمان منابع طبیعی وجود دارد.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی در ادامه به ارائه آمارهایی در زمینه آبخیزداری پرداخت و گفت: ۱۲۵ میلیون هکتار در شش کلان‌حوضه در زمینه آبخیزداری داریم. ۱۳۰ حوضه اصلی، ۱۱۲۱ حوضه فرعی هستند و مجموعه مدیریت آبخیزداری انجام شده در ۳۲ میلیون هکتار بوده است.

وی با بیان اینکه برخی از حوضه‌های آبخیز در سکونتگاه‌های شهری و روستایی قرار دارند، اظهار کرد: ۴۰ میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز در این مناطق واقع شده‌اند.

به گفته وحید در کشور ۲۸ میلیون هکتار حوضه آبخیز بحرانی و ۲۵ میلیون هکتار حوزه آبخیز مرزی وجود دارد.

وی با اشاره به وضعیت فرسایش خاک در کشور اشاره کرد: متوسط فرسایش خاک ۱۵.۴ تن است که این آمار در حاشیه خلیج فارس به ۷۰ تن می‌رسد. از سوی دیگر متاسفانه میزان رسوب وارد شده به سدها ۳۲۵ میلیون متر مکعب است.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی با بیان اینکه تمام مناطق کشور سیل خیز هستند، گفت: از دهه ۳۰ تا کنون نیز ۷۳۵۲ رخداد سیل در کشور ثبت شده است حتی در مناطق مرکزی کشور نیز رخداد سیل داریم. گاهی اوقات با پدیده زمین لغزش نیز مواجه می‌شویم.طی پنج دهه اخیر ۱۲۰ هزار زمین لغزش شناسایی شده است که مساحت ۴۸۷۹ مورد زمین لغزش، ۱۹۶ هزار هکتار برآورد شده است که بسیاری از این موارد در حوزه روستاها و شهرها بوده است.

وی اضافه کرد: اقدامات آبخیزداری بطور متوسط می‌تواند فرسایش خاک را تا حدود ۹ میلیون تن کاهش دهد و چهار متر مکعب در هکتار کنترل رسوب را در پی داشته باشد. ۵۳۰ متر مکعب می‌تواند استحصال آب را انجام دهد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره آبخیزداری اظهار کرد: ۱۰ میلیون هکتار آبخیزداری تعهد برنامه ششم است تا ۳۰ درصد عقب‌ماندگی داریم البته تا پایان سال جاری ۷۰ درصد آن محقق می‌شود. برای برنامه هفتم توسعه بر اساس آخرین رایزنی‌های انجام شده با کمیسیون کشاورزی مجلس قرار است طی این برنامه آبخیزداری در بیست میلیون هکتار انجام شود. البته این موضوع در برنامه هفتم بسیار کمرنگ بود ولی با رایزنی‌های انجام شده به عدد ۲۰ میلیون هکتار رسیدیم.

وحید در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه مشارکت در پروژه‌های آبخیزداری بسیار مهم است تصریح کرد: لازم است این مشارکت در سطح وسیع اتفاق بیفتد اما اینگونه نیست. چرا که نیازمند تخصیص اعتبار است. از سوی دیگر مدیریت آبخوان‌ها با وزارت نیرو که ما نسبت به این موضوع اعتراض داریم. اگر قرار باشد بیشترین حجم استحصال از حوضه آبخیز از سوی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری اتفاق بیفتد ولی مدیریت مصارف بر عهده وزارتخانه دیگری باشد مدیریت جامع آبخیز محقق نمی‌شود.

وحید با اشاره به پرداخت نشدن حق‌آبه و حرکت شن‌های روان در برخی مناطق گفت: در مناطقی مثل ریگان تل ماسه داخل خانه‌های مردم می‌رود بنابراین لازم است حقآبه پرداخت شود.

وی با اشاره به ورود گرد و غبار تالاب صالحیه به تهران اظهارکرد: نمی‌توان حضور دام در این منطقه را در خیزش گردو غبار عامل اصلی دانست بلکه تخصیص حقآبه اهمیت زیادی دارد.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی با اشاره به اعتبارات گفت: کل اعتبار تخصیص یافته در سال گذشته حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان بود و ۲۳۰۰ میلیارد تومان از تهاتر نفت خواهد بود که در حال محقق شدن است.

وی اضافه کرد: اعتبارات ما در سال جاری ۳۲۰ میلیارد تومان است که حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است این در حالیست که برای انجام عملیات آبخیزداری در ۲۰ میلیون هکتار با قیمت‌های فعلی به ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ میلیارد تومان نیاز است و این اعتبار برای ۹۰ میلیون هکتار به حدود ۷۳۹ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

وحید اضافه کرد: برآوردی که از استحصال آب، علوفه، ترسیب کربن و .... با تحقق ۷۳۰ همت حدود ۳۴۹۳ هزار میلیارد تومان می‌تواند سود به همراه داشته باشد که حدود  ۴.۷ برابر است.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی با اشاره به وضعیت مراتع کشور گفت:حدود ۸۴/۸ میلیون هکتار مرتع در کشور داریم که تقریبا بهره‌برداردان تمام این مناطق مشخص شده‌اند. اگر می‌گوییم مدیریت منابع طبیعی در حوضه آبخیز باشد، واحد اجرایی باید سامانه عرفی باشد.

وی با اشاره به طرح دفتر مرتع به عنوان مردمی سازی عرصه‌های منابع طبیعی اظهار کرد: بند «ب» ماده ۲۹ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع اجازه تشکیل تشکل را به ما داده است. این اقدام اگرچه در کوتاه مدت ممکن است موثر نباشد ولی در بلندمدت اثرگذار خواهد بود. اگر بهره بردار نسبت به عرصه تعلق خاطر داشته باشد حوادثی مانند آتش سوزی در مراتع رخ نخواهد داد. حدود ۲۳ میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی با این نگاه احاله مدیریت به مردم شده است.

وحید ادامه داد: ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده دنیا در ایران وجود دارد. سطح مراتع درجه سه بیش از ۵۶/۲ هکتار است.

وی اضافه کرد: مجموعه اعتبارات برنامه ششم برای حفظ، احیاء و مدیریت مراتع ۷۶۰ تومان برای هر هکتار است این در حالیست که ما ۸۴ میلیون هکتار مرتع در کشور داریم.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی با بیان اینکه ۲۲ ایستگاه مرتعی در کشور داریم، اظهار کرد: تلاش کرده‌ایم که مدیریت این ایستگاه‌ها از دولتی به خصوصی تغییر پیدا کند.

وی اضافه کرد: در سال ۱۴۰۲ در سازمان برنامه و بودجه در زمینه امنیت غذایی پذیرفتند بخشی از اعتبارات، ملی شود چرا که در سطح استان به این موضوعات نگاه اولویت دار وجود ندارد.

وی با اشاره به وجود مشکلاتی در تامین گوشت گفت: یکی از علل این اتفاق از دست دادن علوفه است و ما نتوانستیم کمبودهای به وجود آمده در این زمینه را جبران کنیم و دامدار نیز متضرر شد. در این وضعیت خشکسالی، افت شدید آب‌های زیرزمینی و مدیریت چندگانه بی تاثیر نبوده است. در طرح مرتع در قالب طرح مدیریت آبخیز این موضوعات مطرح است.

وحید اضافه کرد: حدود ۱۰۰ هزار هکتار پروژه بیولوژیک  اجرا شده است و طرح‌هایی در این زمینه تهیه کردیم. طرح‌هایی برای ۵۰ هکتار از مراتع کم‌بازده تهیه کرده‌ایم و به عنوان یکی از اولویت‌های وزارت جهاد کشاورزی موضوع احیای مراتع در کنار آبخیزداری لحاظ شد.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به وضعیت بیابان‌های کشور، گفت: حدود ۳۰ میلیون هکتار مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی داریم که ۱۴ میلیون هکتار کانون بحرانی است. از این میزان می‌توانیم ۸.۷ میلیون هکتار را احیاء کنیم. ۱.۶ میلیون هکتار نیز جنگل دست کاشت در کشور داریم.

وی با بیان اینکه ریزگردها ناشی از فعالیت کانون‌های بحرانی گرد و غبار داخلی و خارجی هستند، گفت: ۲۷۰ میلیون هکتار کانون بحرانی گرد و غبار با منشا خارجی داریم. اتفاقات خوبی در منابع طبیعی افتاده است و لازم است دیپلماسی محیط زیستی فعال‌تر شود و در این زمینه به عراق نیز سفر شده است.

وی با اشاره به موضوع مهاجرت گفت: لازم است جلوی مهاجرت اکولوژیک را بگیریم چراکه امنیت زیستی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وحید درباره اقدامات انجام شده گفت: اقداماتی در بیش از ۷۰۰۰ کیلومتر خطوط مواصلاتی، ۱۸۱۰ کیلومتر خط راه آهن، ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی و ۸۷ شهر به منظور ایمن سازی در مقابل ریزگردها انجام شده است.

وی با بیان اینکه  شدت بیابانی شدن در کشور حدود یک میلیون هکتاراست، گفت: اقداماتی در این زمینه انجام شده است که تاثیر خوبی داشته است. مجموعه اقدامات در سطح کشور برای احیای بیابان حدود ۳۵۰ هزار هکتاربه‌طور متوسط است. به سمت روش‌های نوین نیز رفته‌ایم. به عنوان نمونه با همکاری کشور چین و مراکز دانشگاهی مانند دانشگاه تهران روش‌های نوین برای کنترل حرکت‌ شن‌های روان پیش بینی شده است و روی مالچ‌های پلیمری کار می‌کنیم. برخی کارها در سطح بین‌المللی مطرح است.

وی در ادامه گفت: در سال جاری حدود ۴۶۲ میلیارد تومان بودجه برای بخش بیابان‌زدایی ابلاغ شده است که ۱۶ همت برای برنامه جهادی سه میلیون هکتاری و ۴۳ همت برای هشت میلیون هکتاری در نظر گرفته شد تا در برنامه هفتم محقق شود.

وحید اضافه کرد: برای نخستین بار با سازمان برنامه و بودجه توافق کردیم که به صورت پایلوت در سطح سه حوضه آبخیز، برنامه راهبردی مدیریت جامع حوضه آبخیز با کمک دانشگاه‌ها تدوین کنیم که شامل گلستان، اترک و دریاچه ارومیه می‌شود. علاوه بر آن برای در سطح ۲۳۰۰ میلیون هکتار مطالعات سند جامع حوضه آبخیز انجام و کارهای اجرایی انجام شده است. در سال جاری نیز برای هفت میلیون هکتار برنامه ریزی در حال انجام است. درکل برنامه‌ریزی برای ۹۰ میلیون هکتار حوضه آبخیز و ۵۰ میلیون هکتار مرتع در قالب مدیریت جامع آبخیز برنامه ریزی شده است.

وی با بیان اینکه تلاش کرده‌ایم از فناوری روز استفاده کنیم، گفت: بدین منظور از هلی شات علاوه بر آن تلاش کرده‌ایم از ظرفیت دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش بنیان در دانشگاه‌ها برای مدیریت ریزگرد بهره ببریم. به عنوان نمونه جلساتی را با مجموعه شرکت‌های دانش بنیان انرژی اتمی هفته پیش برگزار کردیم.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی درباره حوضه اترک گفت: برای ۱۲۵۰ هکتار از این حوزه برنامه جامع مدیریت آبخیز تدوین شده است.

وی با اشاره به وضعیت آبخوان‌ها و پوشش گیاهی گفت: ۱۴۰ میلیارد متر مکعب کسری آبخوان داریم و هیچ راهی برای جبران این مسئله به غیر از احیای پوشش گیاهی در دراز مدت نیست. احیای پوشش گیاهی، اصلاح الگوی کشت و ... لازم است و با اقداماتی مانند سدسازی، آبخوان‌ها تقویت نمی‌شود.

وحید تاکید کرد: سازمان منابع طبیعی برای حوزه آبخیزداری هم برنامه مدیریتی دارد و هم بیولوژیک. گفته می‌شود که ما به جای آبخیزداری آبراهه داری می‌کنیم. در برخی مواقع چاره‌ای جز این کار وجود ندارد و باید آبراهه‌ها را کنترل کنیم. احیای پوشش گیاهی نیز در میان مدت موثر خواهد بود. دست کم ۳۰ درصد اعتبار آبخیزداری به اجرای پروژه‌های بخش بیولوژیک اختصاص یافته و ۱۱ هزار پروژه بیومکانیکی امسال انجام شده است.

**ممیزی بیش از 80 میلیون هکتار مراتع کشور
در بخش دیگری از این نشست ترحم بهزاد - مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری اظهار کرد: باید در حفظ و صیانت از این عرصه کوشش شود. نقشه پوشش گیاهی قرار نیست تهیه کنیم. تا به حال از  ۸۴.۸ میلیون هکتارمرتع، تقریبا  ۸۲.۴ میلیون هکتار ممیزی کردیم .۴۲ هزار و ۶۲۱ سامانه عرفی شناسایی و برای  ۹۳۷ هزار خانوارو ۳۸۲ هزار پروژه پرونده چرا در اختیار بهره‌برداران قرار داده شده است.

بهزاد اضافه کرد: ای کاش شیوه نامه ممیزی مراتع که  ۱۱ مرداد ماه سال ۱۳۹۹ ابلاغ شد، در همان دهه ۶۰ ابلاغ می‌شد و چالش‌ها و مسایل الان را نداشتیم. در چهار دهه اخیر هر سال یک میلیون و ۶۹۷ هزار هکتار ممیزی انجام دهیم. در برنامه ششم بیش از ۱۲ میلیون هکتار ممیزی انجام شد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اطلس مرتع اظهار کرد: اطلس مرتع برای رقومی سازی ممیزی طرح‌های مرتع‌داری، یکپارچه سازی و رفع تداخل مرزی در بین سامانه‌های عرفی است. اگر سامانه عرفی را با نقشه‌ها منطبق نکنیم، دچار مشکل می‌شویم. برای اولین بار با هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه توانستیم شش میلیارد تومان ظرف دو سال برای هفت استان آذربایجان غربی، کردستان، گیلان، کرمان، خراسان شمالی، سمنان، یزد به صورت پایلوت نقشه‌های رقومی سازی ممیزی مرتع و طرح‌های مرتعداری را تهیه کنیم.

بهزاد اضافه کرد: برای رفع تداخلات و خلاها تلاش کردیم نقشه اطلس مراتع را تهیه کنیم البته ما فقط روی سامانه عرفی متمرکز هستیم.

وی با بیان اینکه مرتع مادر منابع طبیعی است تاکید کرد: در صورت کم توجهی به مراتع گرد و غبار و بیابان افزایش می‌یابد. یکی از اتفاقات رخ داده این بود که از سال ۷۹ به بعد اعتبارات استانی شد و به مرتع توجه نشد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری اضافه کرد: ما در ایران برای ۸۴.۸ میلیون هکتار مرتع ۴۹۳ نیرو داریم، یعنی بیش از ۹۱ درصد با کمبود نیرو در نظارت مواجه هستیم. ما در بخش مرتع باید 5623 نیرو داشته باشیم تا نظارت دقیق بر مراتع داشته باشیم.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت:  ارزش مرتع زمانی مطرح می شود که توفان گرد و خاک و سیل اتفاق بیفتد. هیچ وقت توجه ویژه‌ای به مرتع نشده است. کل اعتبارات مرتع از ابتدای انقلاب تا کنون ۴۵۰ میلیارد تومان بوده است.

بهزاد اضافه کرد: سازمان برنامه و بودجه را در زمینه پایش مدیریت چرا و کمک به پوشش گیاهی در تولید علوفه مراتع کشور متقاعد کردیم و به‌صورت پایلوت در حدود ۵۰۰۰ هکتار اعتبارات به صورت ملی تزریق شد.

وی همچنین گفت: در تلاش هستیم که ۲۵ اردیبهشت ماه به عنوان روز مرتع در تقویم ثبت شود.

** هماهنگی‌های بین بخشی؛ مهم‌ترین چالش کشورهای در حال توسعه
به گزارش ایسنا، وحید جعفریان - مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری - در ادامه این نشست گفت: رویکردهای مربوط به مدیریت جامع محور جایگزین رویکردهای بخشی نگری در دنیا شده است و در این زمینه هماهنگی بین دستگاه‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است این در حالیست که مهم‌ترین چالش کشورهای در حال توسعه ایجاد هماهنگی‌های بین بخشی عنوان شده است.

جعفریان در ادامه گفت: بر اساس قانون و تصویب هیات دولت کارگروه مقابله با بیابان زایی در کشور فعالیت می‌کند و پس از مدت‌ها در دولت سیزدهم دوباره تشکیل شد ولی هنوز جایگاه مناسب خود را پیدا نکرده است. این کارگروه مرتبط با کنوانسیون‌های مقابله با بیابان‌زایی و ساختار متناظر در کشورهای همسایه است.

وی اضافه کرد: فعالیت‌های ما در مقابله با بیابان‌زایی به ۶۰ سال پیش بر می‌گردد و کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ریشه در پیشنهاد کشور ما دارد.

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به استفاده از روش‌های نوین گفت: بادشکن‌های کوتاه جایگزین مالچ‌های نفتی شده است. این در حالیست که پیش از این فکر می‌کردیم جایگزین مالچ‌های نفتی باید ماده شیمیایی دیگری باشد. در حال حاضر ۱۱ روش تثبیت ماسه‌های روان در مناطقی همچون حسین آباد میش مست در حال اجرا هست.

** تولید بیشترین گازهای گلخانه ای
در ادامه این نشست حمید نوری - مدیرکل دفتر آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری - گفت: ایران در بین ۱۰ کشوری است که بیشترین گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کند و در این شرایط لازم است با استفاده از دیدگاه‌های نخبگان و با دیدگاه جامع نگر به اجرای برنامه‌ها بپردازیم. هفت عنوان مانند آب، خاک، اقلیم و ... در سلامت حوضه آبخیز تاثیرگذار هستند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: بر اساس گزارش ششم هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC)، در منطقه ای هستیم که ۲۵ تا ۵۰ درصد باید نسبت به کشورهای همسان خود در برنامه ریزی‌ها دقیق‌تر عمل کنیم. در منابع طبیعی عنوان هیدرولوژی داریم ولی در نهادهایی مثل وزارت نیرو بیشتر از واژگان هیدرولیکی استفاده می‌کنند. محاسبات هیدرولوژیک تخمینی است و ما را به سناریوهایی می‌رساند و طیفی از راه حل‌ها را در نظر می‌گیریم. هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم ۱.۵ تا ۵ درجه افزایش دما را تا پایان ۲۱۰۰ پیش‌بینی کرده است که موجب افزایش گرما، کاهش بارش‌های یک روزه می‌شود و بر تغییر وضعیت مراتع موثر است بنابراین باید به دنبال سناریوهای جدید برای سازگاری با وضع موجود باشیم.

نوری در پاسخ به پرسش ایسنا درباره مدیریت جامع حوضه تالاب انزلی  گفت: ۳۷۵ هزار هکتار تحت این مدیریت قرار گرفته است و برای آن سند راهبردی داریم.

مدیرکل دفتر آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با تاکید بر ضرورت سازگاری با وضع موجود وبا اشاره به «ترکیب همسوی مدیریت زیستی» گفت: سهم بخش تولید الکتریسیته در دنیا بالاترین سهم را در تغییر اقلیم داشته و این سهم حدود ۲۷ درصد است پس از آن کشاورزی و پس از آن انواع صنایع است. راه حل این است که هم در اشتراک‌گذاری منابع و بازچرخانی پساب‌ها نقش داشته باشند.

نوری در پایان در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: حدود ۵.۵ میلیون هکتار برای سال ۱۴۰۱ و ۱.۵ میلیون هکتار برای سال ۱۴۰۲ در برنامه استان‌ها تحت برنامه مدیریت جامع آبخیز - که مستند به آمایش سرزمینی استانی است- در نظر گرفته شده است. محور این برنامه خطر- تاب‌آوری است.